Cmentarz parafii pw. św. Wincentego a Paulo Al. Stefana kard. Wyszyńskiego

foto W Bydgoszczy do 1920 r. większość stanowiły cmentarze ewangelickie. Cmentarzy katolickich były jedynie dwa – Starofarny przy ul. Grunwaldzkiej (założony w 1811 r.) i Nowofarnym (założony w 1906 r. przez ks. Ryszarda Markwarta) oraz żydowski i kilka miejskich. Cmentarz Nowofarnym był największym katolickim cmentarzem usytuowanym wzdłuż ul. Artyleryjskiej. Największy i najstarszy cmentarz ewangelicki znajdował się przy ul. Jagiellońskiej (obecnie w jego miejscu znajduje się park im. W. Witosa). Cmentarz żydowski zlokalizowany był przy ul. Szubińskiej, został zlikwidowany podczas II wojny światowej przez władze niemieckie.

Cmentarz na Bielawach został założony w czasach, kiedy dzisiejsze osiedle było podmiejską gminą. Prawdopodobnie ok. 1882 - 1885 r., niektóre źródła podają datę założenia 6 lipca 1884 r. Przeznaczony było dla katolików i ewangelików, chowanych w osobnych kwaterach. Sporadycznie grzebano też zmarłych innych wyznań z wyjątkiem Żydów. Był to cmentarz o powierzchni 1 ha, powiększony w 1910 r. o kolejne 0,5 ha.

   Pierwszą wzmiankę informującą o cmentarzu na Bielawach po 1920 r. znajdujemy w zasobach Archiwum Państwowym w Bydgoszczy. W sprawozdaniu administracyjnym za rok 1922, w dziale „Cmentarze miejskie” wymieniono 14 cmentarzy, wśród nich przejęte cmentarze gmin podmiejskich. Czwarty, w sprawozdaniu, wymieniono cmentarz na Bielawkach. Cmentarz bielawski sklasyfikowano jako ogólny. Prócz podstawowych informacji znajdujemy nazwisko i adres zamieszkania ówczesnego zarządcy cmentarz, był nim – Antoni Szarafiński, mieszkający przy ul. Stepowej 24.
   Po przyłączeniu gmin podmiejskich w 1920 r. do Bydgoszczy władze kościelne uznały za celowe powołanie nowych parafii w miejsce jednej parafii farnej. Po uzgodnieniu z wojewodą poznańskim i prezydentem Bydgoszczy, arcybiskup Edmund Dalbor wydał 10 kwietnia 1924 r. dekret erygujący w mieście pięć nowych parafii. Dekret wchodził w życie z dniem 1 maja 1924 r., miasto zostało podzielone na następujące parafie: św. św. Marcina i Mikołaja (fara), św. Trójcy (Okole), Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (Szwederowo), Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Wincentego á Paulo (Bielawy). Organizację nowo powstałej parafii na Bielawkach, powierzono Zgromadzeniu Księży Misjonarzy z Krakowa.
   Dwie z nowych parafii otrzymały nieodpłatnie od Rady Miasta cmentarze. Cmentarz przy ul. Kossaka – otrzymała parafia MB Nieustającej Pomocy, a cmentarz przy ul. Stepowej (ob. - Al. Stefana kardynała Wyszyńskiego) parafia św. Wincentego á Paulo. W dniu 19 X 1929 r. parafia bielawska otrzymała od miasta kolejna parcelę o powierzchni 2 ha 25 arów o wartości 24 000 zł.
Księża Misjonarze po przybyciu do Bydgoszczy, postanowili jak najszybciej rozpocząć budowę kościoła i organizację nowej parafii. W marcu 1924 r. rozpoczęto prace przygotowawcze pod budowę kościoła według projektu Adama Ballenstedta z Poznania. Kamień węgielny pod kościół został uroczyście wmurowany 27 IX 1925 r. Kolejnym ważkim zadaniem była organizacja cmentarza parafialnego.

Na nieregularne rozplanowanie cmentarza parafii św. Wincentego á Paulo miało wpływ wiele czynników i zmian. Można stwierdzić, iż w ciągu minionych 125 lat przeszedł on cztery etapy zmieniające zarówno jego układ jak i powierzchnię:

I etap – cmentarz gminy Bielawy (lata 1884 – 1910), najstarsza historycznie część cmentarza
II etap – W październiku 1929 r. zarząd miasta Bydgoszczy podarował parafii św. Wincentego a’ Paulo parcelę o powierzchni 2 ha i 45 arów, przeznaczoną na powiększenie cmentarza.
III etap – Po 1945 r. cmentarz powiększono o fragment cmentarza w kierunku ul. K. Puławskiego. Następnie w latach 70-tych cmentarz został powiększony o tereny obejmujące teren przy kościele Zmartwychwstania Pańskiego – część dawnej żwirowni.
IV etap – Ostatnia zmiana terenu cmentarza zaszła na początku lat 80-tych, kiedy zlikwidowano dom zarządcy cmentarza i niewielki ogród, w miejscu tym powstały cztery pola grzebalne.

Cmentarz jest częściowo ogrodzony betonowo-metalowym ogrodzeniem, w którym umieszczono trzy bramy wejściowe – dwie od strony Al. Stefana kardynała Wyszyńskiego – i jedną od ul. K. Puławskiego. Od strony kościoła Zmartwychwstania Pańskiego na cmentarz można wejść swobodnie. Na terenie cmentarza znajduje się kaplica przedpogrzebowa – umieszczona na osi nowej głównej alei. Kaplica została wybudowana w 1933 r., jaki był pierwotnie wystrój jej wnętrza nie jest wiadomy. Po wojnie na osi dawnej głównej alei umieszczono betonowy krzyż, u którego podstawy ustawiono w latach 70-tych figurę Matki Boskiej.

Obecnie cmentarz zajmuje powierzchnię ok. 18 hektarów, pochowanych na nim jest ok. 30 tys. mieszkańców Bydgoszczy. Na bielawskim cmentarzu planowana jest budowa kolumbarium (od strony ul. K. Puławskiego). Pod względem zajmowanej powierzchni i pochowanych osób jest drugim cmentarzem w Bydgoszczy, po cmentarzu komunalnym przy ul. Wiślanej.

W 1933 r. na budowę kościoła pw. św. Wincentego a’ Paulo zakupiono 120 000 cegieł w cegielni J. Dziadkiewicza ze Szwederowa. Cegła ta po trzymiesięcznym przechowywaniu na placu budowy bazyliki zaczęła się rozsypywać. Po przebadaniu jej przez rzeczoznawców, została odrzucona jako nie nadająca się do budowy dużego kościoła. W związku z tym postanowiono zakupioną cegłę wykorzystać do budowy kaplicy cmentarnej.

Z wnioskiem o wybudowanie kaplicy wystąpił do władz miasta, ówczesny proboszcz parafii ks. Ludwik Moska CM w dniu 12 czerwca 1933 roku. Opracowanie projektu kaplicy zlecono Bolesławowi Polakiewiczowi, a budowę prowadził inż. Bogdan Raczkowski – architekt miejski. Po uzyskaniu zezwolenia (21 czerwca 1933 r.), kaplicę cmentarną pobudowano w niespełna trzech miesięcy 1933 r. Zbudowali ją nieodpłatnie robotnicy zatrudnieni przy budowie bazyliki.

Nie wiadomo jaki był pierwotny wygląd wnętrza kaplicy, gdyż nie zachowały się z tego okresu żadne zdjęcia. Do 1970 r., kiedy to powołano na cmentarzu ośrodek duszpasterski odbywały się w niej jedynie niedzielne nabożeństwa. W 1972 r. dobudowano do zasadniczej bryły budynku, małą przedpogrzebową kaplicę, pełniącą obecnie miejsce przechowywania zwłok. Budynek główny miał służyć celom kultu. Jej obecny wygląd elewacji jak i wystrój wnętrza pochodzą z lat 90-tych XX wieku. Wtedy to, z inicjatywy ks. Augustyna Konska CM, kaplica poddana została gruntownemu remontowi oraz modernizacji. Celem prac remontowych było przywrócenie kaplicy pierwotnej funkcji kaplicy pogrzebowej.

Nad drzwiami wejściowymi do kaplicy cmentarnej umieszczono napis: „Miserer mei Deus” („Zmiłuj się nade mną Boże”). Zbudowana jest na planie kwadratu, orientowana, z bocznymi pomieszczeniami pomocniczymi oraz grobowcami. Na wprost wejścia głównego w zamkniętej półkoliście wnęce wmurowano tabernakulum, nad którym umieszczono drewniany krzyż. Przed tabernakulum umieszczono ołtarz posoborowy oraz ambonkę z napisem w języku łacińskim o treści: „Evangelisare Pauperibus Misit Me” („Głosić Ewangelię ubogim posłał mnie Pan”). Po lewej stronie znajdują się drzwi do jednego z pomieszczeń pomocniczych, po prawej do zakrystii. Nad nimi umieszczono rzeźby aniołków oraz inskrypcje o treści: „Nasza ojczyzna jest w niebie” (strona lewa) i „Nadzieja zawieść nie może” (strona prawa). Nad wnęką znajduje się witraż przedstawiający Zmartwychwstanie Chrystusa z umieszczonym u dołu napisem„Zmartwychwstanie Prawdziwe”. W otworach okiennych na pozostałych ścianach kaplicy umieszczono również witraże. Na ścianie północnej znajduje się witraż z przedstawieniem„Wskrzeszenia Łazarza”, na ściana południowej z przedstawieniem„Objawienia Chrystusa” i umieszczonym napisem „Pójdźcie błogosławieni”, na ścianie zachodniej, nad wejściem do kaplicy, znajduje się witraż z przedstawieniem „Ostatniej wieczerzy”. W kaplicy z obu stron usytuowano drewniane ławki. Z elementów dekoracyjnych na uwagę zasługują umieszczone w niszach dwie gipsowe rzeźby Niepokalanej i Św. Józefa z Dzieciątkiem.