ks. Kutermak Józef CM (1936 – 1996)
kapelan bydgoskiej NSZZ
Urodzony 15 II 1936 r. w Sośnicach, pow. Wadowice, pochodził z rodziny rolniczej. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczył się w Niższym Seminarium Księży Misjonarzy w Krakowie, następnie w 1951 r. wstąpił do Zgromadzenia Księży Misjonarzy. Naukę kontynuował w Wyższym Seminarium Księży Misjonarzy na Kleparzu. Święcenia kapłańskie przyjął w dniu 21 VI 1959 r. z rąk ks. bpa Jana Kantego Lenka CM.
Po otrzymaniu święceń kapłańskich został skierowany do pracy duszpasterskiej w odporyszowskim sanktuarium Matki Bożej Odporyszowskiej, gdzie przybył 3 VIII 1959 r. W sierpniu 1960 r. przeniesiono go do Bydgoszczy, gdzie zajmował się głównie katechizacją młodzieży. W 1965 r. trafił do Skwierzyna, gdzie w parafii pw. św. Mikołaja był wikariuszem. W 1967 r. skierowano go do Pabianic – do parafii pw. NMP Różańcowej. Następnie został powołany na proboszcza parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Iłowie Żagańskiej. Skierowany do pracy duszpasterskiej przybył ponownie do Bydgoszczy, gdzie początkowo zajmował się katechizacją młodzieży – w Szkole Podstawowej nr 31 i w Technikum Kolejowym. Pasją ks. Józefa Kutermaka była praca z młodzieżą, szczególnie oazową, wielokrotnie odbywał z młodymi ludźmi pielgrzymki na Jasną Górę, prowadził też rekolekcje z młodzieżą z Ruchu „Światło – Życie”.
Od 1980 r., kiedy powstał NSZZ „Solidarność”, zaangażował się w jego działalność jako kapelan związkowców bydgoskich. Po wprowadzeniu stanu wojennego, w latach 1981–1983, pomagał internowanym działaczom związkowym w Potulicach. Otaczał opieką rodziny internowanych. Założył Prymasowski Komitet Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i Ich Rodzinom w Bydgoszczy i przez jakiś czas mu przewodniczył. Z polecenia ks. bpa Jana Nowaka został kapelanem w potulickim więzieniu. W każdą niedzielę jechał do Potulic, gdzie odprawiał cztery Msze Święte dla internowanych i więźniów zakładu potulickiego. Wielokrotnie przenosił „grypsy” i listy od osadzonych do ich najbliższych. Dla ówczesnych władz politycznych był postacią niewygodną, często był w związku z tym szykanowany przez SB – na przykład wielokrotnie przeprowadzano u niego rewizje albo przewożono do komendy wojewódzkiej na tzw. „rozmowy wychowawcze”. Oskarżany o pomoc i działalność społeczną stanął przed sądem, a wraz z ks. Kutermakiem na ławie oskarżonych zasiedli: Roman Kotzbach, Bogdan Guść, Krzysztof Gotowski, Danuta Kucewicz-Bejgerowska, Henryk Cichy i Jerzy Pozorski. Sprawa dotyczyła manifestacji pod bazyliką św. Wincentego à Paulo, podczas której filmujący ją esbek został przewrócony, uderzony, a w trakcie tego zajścia zniknęła mu jeszcze teczka z aparatem fotograficznym. Wymienionych oskarżono o rozbój i część z nich aresztowano. Sprawa zakończyła się amnestią.
Ksiądz Józef Kutermak CM zmarł 23 I 1996 r. po długiej chorobie, otoczony opieką przyjaciół. Jego pogrzeb był manifestacją patriotyczną. Do krypty grobowca Księży Misjonarzy odprowadziło go wielu bydgoszczan, delegacje NSZZ „Solidarność”, byłych internowanych działaczy oraz przedstawiciele władz miasta i województwa.
W dniu 2 września 2006 r., dzięki inicjatywie członków Stowarzyszenia Osób Internowanych i Represonowanych w Stanie Wojennym „Przymierze” przy wejściu do kaplicy Akademickiej, bydgoskiej Bazyliki została odsłonięta tablica pamiątkowa. Na tablicy wyryto napis: „W latach 80 odbywały się tu msze św., spotkania opozycji solidarnościowej prowadzone przez ks. Kapelana „S” Józefa Kutermaka – Represjonowani w stanie wojennym maj 2006”. Po dziesięciu latach od śmierci swojego Kapelana w ten sposób, nadal wierni „podopieczni” księdza Józefa Kutermaka, w ten sposób utrwalili pamięć swojego Kapelana i przyjaciela.