Gruss Józef (1897 – 1969)
mjr WP, ps. „Stanisław”, „Starzyński”, Zastępca Szefa Sztabu Szef Wywiadu Pomorskiego Okręgu SZP – ZWZ – AK
Urodził się 9 marca 1897 r. w woj. poznańskim, brał udział w Powstaniu Wielkopolskim w 1918 r. Walczył też w 1919 i 1920 r. na froncie wschodnim z bolszewikami, brał udział w obronie Lwowa, gdzie odznaczony po raz pierwszy został Krzyżem Walecznych.
W latach 20-tych II Rzeczypospolitej początkowo był instruktorem w szkole podoficerskiej w Bydgoszczy. Następnie służył w Korpusie Ochrony Pogranicza na Polesiu i w Chojnicach. Do wybuchu wojny już w stopniu kapitana (od 1935 r. ) pełnił funkcję komendanta Policji Państwowej w Krotoszynie, udzielając się, tam społecznie. Współpracował z kontrwywiadem wojskowym. Po napaści Niemiec na Polskę został ewakuowany do Lwowa, następnie aresztowany przez okupanta. Po zwolnieniu z więzienia zamieszkał w Warszawie, gdzie został zaprzysiężony jako żołnierz konspiracyjnego Związku Walki Zbrojnej.
W 1940 r. mianowany, w stopniu majora, szefem wywiadu Komendy Okręgu Pomorskiego ZWZ. Organizował placówki ZWZ-AK w Brodnicy i Tucholi. Rozbudował siatkę wywiadowczą na Pomorzu obejmującą m.in. Bydgoszcz, Toruń, Włocławek i Grudziądz, Zdobyła ona w 1943 r szkice części niemieckich rakiet „V”. Swoim zakresem działania siatka ta docierała aż do Szczecina, Gdańska, Gdyni, Elbląga, Królewca, Berlina, Hamburga i innych miast Rzeszy, zdobywając wiele cennych informacji o potencjale niemieckiego przemysłu zbrojeniowego.
Aresztowany 7 maja 1944 r. w Bydgoszczy został przewieziony na gestapowskie śledztwo do Łodzi. Trwało ono do początku 1945 r. W trakcie ewakuacji więźniów mjr. J. Grussowi udało się uciec z transportu. Przedostał się do Bydgoszczy, gdzie wraz z Janem Pałubickim i Józefem Chylińskim tworzył Delegaturę Sił Zbrojnych. W marcu 1945 r. został mianowany z-cą szefa sztabu Okręgu Pomorskiego Delegatury Sił Zbrojnych, utworzonej po rozwiązaniu Armii Krajowej na jej bazie personalnej. Dowódcą Okręgu został ppłk Jan Pałubicki. Po dalszej reorganizacji w wyniku której w miejsce DSZ powstała organizacja polityczna Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (WiN), w październiku stanął na czele Okręgu (WiN) jako jego prezes. Zrzeszenie to było opozycyjne wobec rządzącego na ziemiach polskich reżimu komunistycznego, starając się walczyć z nim drogą polityczną o niepodległość kraju.
Aresztowany w grudniu 1945 r w Bydgoszczy, po brutalnym śledztwie w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, został skazany w Warszawie na 10 lat więzienia. Przebywając we Wronkach zajmował konsekwentnie wrogą i nieustępliwą postawę wobec „socjalistycznej rzeczywistości”. Chory na gruźlicę został stamtąd zwolniony w 1954 r. Żył z skromnej renty, utrzymując kontakty ze swymi konspiracyjnymi podwładnymi.
W uznaniu zasług mjr J. Gruss otrzymał: Krzyż Srebrny Virtuti Militari V kl. (dwukrotnie w 1920 r. i 1945r.), Krzyż Walecznych (czterokrotnie w łatach 1919-1921 ), Srebrny Krzyż Zasługi (1937 r.), Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1944 r.). Zmarł 24 stycznia 1969 r. w Bydgoszczy.
W 24 września 2000 r. w Bazylice mniejszej pw. św. Wincentego a’ Paulo umieszczono tablicę pamięci przywódców Podziemnego Państwa Polskiego na Pomorzu i Kujawach, pośród wymienionych widnieje mjr. J. Gruss.
Mjr Józef Gruss uchwałą Rady Miasta Bydgoszczy z 27 czerwca 2007 r. jest patronem ulicy w Nowym Fordonie.