Makowski Józef (1914 – 1997)
artysta rzeźbiarz, malarz, grafik, żołnierz Armii Krajowej
Urodził się 19 sierpnia 1914 r. w Toruniu, syn Józefa i Anny z domu Besdun. W Toruniu uczęszczał do Gimnazjum im. M. Kopernika. W 1935 r. odbył szkolenie w Szkole Podchorążych Rezerwy w Brodnicy (w tym czasie wykonał jedną z pierwszych swoich prac – popiersie marszałka J. Piłsudskiego). W latach 1936-1939 studiował pod kierunkiem prof. Breyera na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Równocześnie pracował jako kreślarz w Biurze Badań Konstrukcyjnych Broni Pancernej.
Makowski brał udział w wojnie wrześniowej 1939 r. jako dowódca plutonu w 63 Toruńskim Pułku Piechoty. Podczas okupacji żołnierz Armii Krajowej (pseud. Ziuk), za zgodą przełożonych pracował jako krupier w kasynie gier przy Al. Szucha, tuż obok Gestapo. W kasynie, dzięki pomocy Makowskiego, podstawieni przez AK „gracze” wygrywali pieniądze, tak potrzebne na działalność konspiracyjną. W stopniu podporucznika czasu wojny, walczył w Powstaniu Warszawskim, gdzie został ciężko ranny. Po upadku powstania został przewieziony do obozu w Gross Lűbors, a potem do szpitala w Altergrabow. Po wyzdrowieniu został osadzony w obozie jenieckim – w Sandbostel. W tym obozie powstały jego pierwsze portrety, tam też J. Makowski poznał K. I. Gałczyńskiego, R. Bratnego i J. Dobraczyńskiego. Przyjaźń z tym pierwszym zaowocowała kilkoma portretami, które Makowski wykonał Gałczyńskiemu. Po wojnie został zdegradowany do stopnia plutonowego za udział w Powstaniu Warszawskim.
Po zakończeniu wojny, do Polski wrócił w 1945 r. pracował m.in. w Samopomocy Chłopskiej. Do Bydgoszczy przyjechał, gdy dowiedział się, iż organizatorzy wystawy z okazji 600-lecia miasta poszukują plastyka do wystroju wystawy przemysłowej. Śladem po tej pracy jest zakątek z ceglaną bramką w parku Kazimierza Wielkiego. Następnie pracował w CPLiA, gdzie był kierownikiem artystycznym pracowni kamieniarskiej, potem pracował w Zakładach Ceramiki Budowlanej w Fordonie. W 1947 r. został zatrudniony jako spiker w Polskim Radiu.
Swoją działalność artystyczną J. Makowski związał z Bydgoszczą, dla której wykonał wiele prac rzeźbiarskich. Zajmował się wieloma dziedzinami sztuki: medalierstwem okolicznościowym, metaloplastyką, malarstwem, architekturą wnętrz – aranżacje sklepów i domów kultury. Do najważniejszych prac w dorobku J. Makowskiego należy zaliczyć jego rzeźby monumentalne i pomnikowe. Ze względu na to, że rzeźby te sytuowane były w miejscach publicznych i wykonane są z trwałych materiałów, oglądały je i nadal oglądają mieszkańcy kilku ośrodków, chociaż tylko nieliczni z nich kojarzą te dzieła z ich autorem. Chyba w najlepszym miejscu wyeksponowane są dwa pomniki zaprojektowane i zrealizowane przez J. Makowskiego. Jest to pomnik Fryderyka Chopina i pomnik Ignacego Paderewskiego przed głównym wejściem do Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy. Inne znane prace to: pomnik w fordońskiej Dolinie Śmierci, cztery kamienne ryby, które „pluły” wodą z misy fontanny, w parku Kazimierza Wielkiego (obecnie odbudowywana jest rzeźba fontanny „Potop”). Spod jego dłuta wyszły również: tzw. Złamana Róża – rzeźba symbolizująca mord na bydgoskich gimnazjalistach w 5 IX 1939 r., stojący na Błoniu Pomnik Lotników Ziemi Bydgoskiej, obelisk ku czci pomordowanych podczas II wojny światowej mieszkańców dzielnicy Szwederowo ( parafia pw. MB Nieustającej Pomocy, ul. Ugory ) oraz monument ku czci poległych kolejarzy na placu przed Dyrekcją Kolei (ul. Dworcowa 63).
Pomniki, grafiki oraz obrazy Józefa Makowskiego można znaleźć w innych miejscowościach regionu np.: pomnik Powstańców Wielkopolskich w Łabiszynie, pomnik Bohaterów Armii Polskiej i Radzieckiej w Chełmży (1977), pomnik Walk o Niepodległość Ziemi Mogileńskiej w Mogilnie (1965), pomniki ku czci pomordowanych w Cięcisku, Swornegaciach i pomniki czynów społecznych w Gębicach i Bylatowie (prace realizowane byływ latach 1970-1980).
J. Makowski nie tylko był artystą rzeźbiarzem, malarzem i rysownikiem, również zajmował się twórczością w zakresie architektury wnętrz, wystroju wnętrz i elewacji budynków oraz z zakresu wystawiennictwa. Był autorem projektu wnętrza Apteki „pod Łabędziem” przy ul. Gdańskiej 5. Projektował wnętrza sklepów „Herbapolu”, w wielu miastach na terenie Polski. Wykonał też liczne prace z zakresu metaloplastyki, które były umieszczone w wielu wnętrzach i na elewacjach budynków. Są to jednak prace mało znane, przede wszystkim z tego względu, że były realizowane w różnych obiektach i w różnych miejscowościach. W Bydgoszczy wykonał rzeźbioną skarbonkę, ustawioną na przełomie lat 80. i 90. u zbiegu ul. Mostowej oraz Starego Rynku, do której bydgoszczanie wrzucali datki na odbudowę miejskich zabytków. Jego autorstwa były misternie rzeźbione drzwi z charakterystyczną, dużą klamką do nieistniejącej „Księgarni Współczesna”, ul. Gdańska 5. Skarbonka oraz drzwi z klamką to jedyne z prac Makowskiego, które nie zachowały się do dnia dzisiejszego.
Makowski był również stałym rysownikiem i grafikiem „Gazety Pomorskiej” oraz autorem jednej z jej winiet. W Pomorskim Muzeum Wojskowym (obecnie Muzeum Wojsk Lądowych) w Bydgoszczy, w 1993 r. prezentowane były prace Makowskiego z okresu okupacji: „Galeria Powstańców Warszawskich” oraz „Powstańcy Warszawscy w Karykaturze”, po wystawach prace zostały przekazane przez autora na własność muzeum.
Uczestniczył w kilkunastu wystawach okręgowych w Bydgoszczy oraz w ekspozycjach ogólnopolskich m.in. w Radomiu i Zakopanem. Warszawska „Desa” wystawiała jego prace metaloplastyczne we Florencji (Włochy) w 1968 r. Uczestniczył w Ogólnopolskim plenerze rzeźbiarskim w Biskupinie (1972), którego był komisarzem. W 1994 r. w bydgoskim BWA odbyła się wystawa twórczości z okazji jubileuszu 80-cio lecia Józefa Makowskiego. Prace J. Makowskiego znajdują się w zbiorach: Ministerstwa Kultury i Sztuki, Urzędzie Miejskim, Urzędzie Wojewódzkim w Bydgoszczy, w Muzeum Okręgowym im. L. Wyczółkowskiego i w Muzeum Pomorskiego Okręgu Wojskowego (obecnie Muzeum Wojsk Lądowych) w Bydgoszczy. Wiele jego prac znajduje się w prywatnych kolekcjach, min. w Bydgoszczy, Poznaniu, Warszawie i za granicą m.in. w Japonii, Niemczech i Belgii.
Józef Makowski aktywnie działał społecznie, m.in. w Związku Polskich Artystów Plastyków, do którego należał od 1946 r. W Towarzystwie Przyjaciół Sztuki, którego był współzałożycielem, pełnił funkcję przewodniczący sekcji plastycznej (był autorem wielu prelekcji i konkursów). Przez 24 lata wybierany był do prezydium zarządu Okręgu Bydgoskiego Związku Polskich Artystów Plastyków. Był członkiem komisji rzeczoznawców Pracowni Sztuk Plastycznych i ,,Art Region” oraz rady Spółdzielni „Plastyka” w Warszawie. Jako działacz Towarzystwa Przyjaciół Sztuki wspólnie z „Gazetą Pomorską” organizował Galerie Sztuki w szkołach 1000-1ecia, także wystawy i konkursy plastyczne dla artystów środowiska bydgoskiego. Pracował również w innych stowarzyszeniach m.in. był wiceprezesem Klubu Marynistów przy Lidze Obrony Kraju w Bydgoszczy.
Za swoją działalność artystyczna i społeczną J. Makowski został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1976), otrzymał również odznaki honorowe: Zasłużonego Działacza Kultury (1967), Tysiąclecia Państwa Polskiego, Szeląga Bydgoskiego (1970) i Medal Prezydenta Bydgoszczy (1994). Zmarł 6 października 1997 r.
24 marca 2010 r. bydgoscy radni, zatwierdzając uchwałę nr LXII/968/10, postanowili nazwać jedną z ulic Bydgoszczy imieniem Józefa Makowskiego. Biegnie ona między ul. Lisią, a Kanałem Bydgoskim (osiedle Prądy).