Zarzycki Edmund (1928 – 2007)
dr nauk prawnych, pracownik naukowy WSP (obecnie Uniwersytet Kazimierza Wielkiego)
Urodził się 12 listopada 1928 r. w Nakle nad Notecią, był synem Grzegorza i Heleny. Naukę rozpoczął w 1935 roku w miejscowej szkole powszechnej. W kwietniu 1942 r. został skierowany do pracy w Nakielskiej Fabryce Maszyn. W 1945 roku podjął naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym w Nakle, które ukończył w 1950 roku. Podjął wówczas 3-letnie studia prawnicze I stopnia na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pracując zawodowo, w 1956 roku podjął eksternistyczne studia II stopnia na Wydziale Prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1957 roku obronił pracę magisterską, przygotowaną pod kierownictwem prof. dr. hab. Tadeusza Cypriana, wybitnego karnisty, przedstawiciela Polski na procesie norymberskim.
W październiku 1953 r. z nakazem pracy został skierowany do Prokuratury Wojewódzkiej w Bydgoszczy. W 1959 r. awansował do stopnia wiceprokuratora wojewódzkiego i kierował działem śledczym Prokuratury. Prowadził również szkolenia zawodowe dla aplikantów i pracowników prokuratorskich. Podczas pracy w Prokuraturze Wojewódzkiej w Bydgoszczy przeprowadził wiele śledztw przeciwko niemieckim zbrodniarzom wojennym. Kilkakrotnie uczestniczył w procesach zbrodniarzy hitlerowskich toczonych przed sądami obu państw niemieckich. Poznał wówczas niemieckie prawo, komentarze, orzecznictwo i literaturę prawniczą. Równocześnie sięgnął po bogatą już literaturę historyczną poświęconą problematyce wojny i okupacji niemieckiej. Dostrzegł, że poza zainteresowaniem historyków pozostała zbrodnicza działalność hitlerowskiego sądownictwa. Swoją pracę naukową poświęcił tym zagadnieniem badawczym.
W 1968 r. nawiązał kontakt z prof. dr. hab. Jerzym Śliwowskim z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, wybitnym znawcą prawa karnego. Pod jego kierunkiem przygotował rozprawę doktorską pt.Eksterminacyjny charakter orzecznictwa hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w sprawach o wypadki z września 1939 r., obronioną w maju 1973 r. 5 czerwca 1973 r. Rada Wydziału Prawa i Administracji UMK nadała mu stopień doktora nauk prawnych. Rozprawa w wersji poszerzonej, pt.Działalność hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w sprawach o wypadki z września 1939 roku, została opublikowana w 1976 r. E. Zarzycki podkreślił wyjątkową represyjność sądu wyrażającą się nadzwyczajną surowością i łamaniem prawa, zwłaszcza wobec Polaków zaangażowanych w zwalczanie dywersji niemieckiej w Bydgoszczy 3 września 1939 r.
Ze względu na postępujące upolitycznienie prokuratury, 30 czerwca 1974 r. dr E. Zarzycki zwolnił się na własną prośbę. Od 1 lipca 1974 r. został zatrudniony na stanowisku adiunkta w Zakładzie Pedagogiki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Bydgoszczy. Na uczelni prowadził zajęcia z zakresu podstaw prawnych placówek opiekuńczo-wychowawczych i andragogiki. Następnie przejął prowadzenie przedmiotów, polityka i prawodawstwo opiekuńcze PRL i system oświatowy PRL na tle porównawczym. Prowadził również zajęcia z dziedziny prawa opiekuńczego, rodzinnego i nieletnich. Zajmował się badawczo również zagadnieniami nieszczęśliwych wypadków, bezpieczeństwa higieny w szkole. Włączył się do prac zespołu naukowego zajmującego się przemianami funkcji placówek wychowawczych, któremu przewodniczył prof. dr hab. Edmund Trempała. Kierował realizacją tematu: Podstawy prawne funkcjonowania placówek wychowania równoległego. Równocześnie od 1 XI 1974 r. pełnił funkcje radcy prawnego WSP w Bydgoszczy.
Równolegle z pracą naukowo-dydaktyczną Edmund Zarzycki podjął dalsze, już rozszerzone, badania sądownictwa niemieckiego w latach 1939-1945 na terenie okręgu Rzeszy Gdańsk – Prusy Zachodnie. Z czasem rezultaty wieloletnich, żmudnych badań przybrały kształt rozprawy habilitacyjnej. Opiekunem naukowym był prof. dr hab. Czesław Łuczak z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Pod koniec 1980 r. E. Zarzycki przygotował rozprawę habilitacyjną, pt. Eksterminacyjna i dyskryminacyjna działalność hitlerowskich sądów na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945. W 22 II 1982 r. odbył kolokwium habilitacyjne przed Radą Naukową Instytutu Historii UAM. Jednogłośną uchwałą Rady nadano mu stopień doktora habilitowanego nauk historycznych w zakresie historii najnowszej. Nie uzyskała ona jednak zatwierdzenia Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej do Spraw Kadr Naukowych przy Rady Ministrów. Przygotowana praca wydana drukiem w 1981 r. była pierwszą monografią historyczno-prawną przedstawiającą działalność hitlerowskiego sądownictwa na terenie jednego z okręgów Rzeszy utworzonych na ziemiach wcielonych. Autor wskazał na eksterminacyjny charakter orzecznictwa wspomnianych sądów. Podjął przekonującą polemikę z ocenami funkcjonowania sądownictwa w okupowanej Polsce zawartymi w większości opracowań historycznych w RFN.
Oprócz pracy zawodowej Edmund Zarzycki realizował swoje pasje działalności społecznej. Od wielu lat był członkiem Głównej Komisji Badań Zbrodni Hitlerowskich w Polsce oraz wyróżniającym się aktywnością członkiem Okręgowej KBZH w Bydgoszczy. Na ich zlecenie opracował ekspertyzę orzecznictwa Sądu Specjalnego w Bydgoszczy w sprawach o rozszerzone współsprawstwo w morderstwie. W 2004 r. jako znawca sądownictwa okupacyjnego znalazł się w gronie zespołu badawczego historyków zajmującego się wyjaśnieniem wydarzeń bydgoskich z 3 i 4 września 1939 r. działającego w ramach bydgoskiej Delegatury IPN. Przeprowadził kwerendę źródłową w aktach Najwyższego Trybunału Narodowego w Lipsku i ze względu na świetną znajomość języka niemieckiego sporządził tłumaczenia wyboru dokumentów.
Dr E. Zarzycki był również członkiem Towarzystwa Wiedzy Powszechnej i Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego. Brał czynny udział w wielu konferencjach naukowych, popularnonaukowych, sympozjach, prelekcjach i spotkaniach służących popularyzacji wiedzy o sądownictwie okupacyjnym w Polsce. Cieszył się uznaniem niemieckich historyków prawa i był zapraszany na organizowane przez nich konferencje i sympozja. Do ostatnich chwil życia wykonywał obowiązki tłumacza przysięgłego języka niemieckiego. Był autorem dwóch monografii historycznych i wielu artykułów naukowych
Za swoją działalność społeczną i liczne publikacje był wyróżniany odznaczeniami państwowymi i samorządowymi, m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi, Złotym Krzyżem Zasługi, medalami Za Szczególne Zasługi dla Województwa Bydgoskiego i Za Szczególne Zasługi dla Miasta Bydgoszczy. Dr E. Zarzycki zmarł 1 czerwca 2007 r.